Wspomnienie liturgiczne św. Urszuli, dziewicy i męczennicy
Choć kult św. Urszuli był kiedyś bardzo powszechny, to jednak niewiele zachowało się o niej informacji historycznych. Wiele jest jednak legend na temat św. Urszuli. Najstarszy żywot świętej pochodzi z 975 roku. Pozostawił go arcybiskup Geron. Swój opis oparł na wizjach rekluzy Helmtrudy z Neuenherse. Pewnej nocy kobieta ujrzała w wyobraźni sceny z męczeństwa 11 tysięcy dziewic, którym przewodzić miała św. Urszula.
Z kolei Wiktor Carpaccio z Wenecji pozostawił w XVI wieku żywot św. Urszuli przestawiony w obrazach. Św. Urszula była bohaterką wielu obrazów i malowideł. Wybitni malarze oddawali jej hołd na ścianach kościołów i na płótnach.
Kim była św. Urszula?
Według podać Urszula miała być córką króla Brytów, ludu, który zamieszkiwał dzisiejszą Wielką Brytanię. Urszula przysięgła Bogu dozgonne dziewictwo. Tymczasem o jej rękę ubiegał się syn pogańskiego króla Eteriusza. Urszula ze względów politycznych była zmuszona się zgodzić. Wymogła jednak na swoim ojcu, że ślub odbędzie się najwcześniej za 3 lata.
W czasie tych 3 lat, Urszula chciała odbyć pielgrzymkę do Rzymu. W drogę wyruszyła statkiem, razem ze swoimi towarzyszkami. Na statku było 11 tys. dziewic.
Śmierć św. Urszuli i jej towarzyszek
Inna legenda mówi o tym, że w czasie podróży Urszula ewangelizowała swoje towarzyszki, a te w Rzymie przyjęły chrzest. W drodze powrotnej, w czasie silnego wiatru, w pobliżu ujścia Renu, kobiety napotkały Hunów. Urszula ponownie odmówiła zamążpójścia. Tym razem wodzowi Hunów – Atylli. Z tego powodu Urszula i jej towarzyszki poniosły śmierć. Hunowie mieli mieć widzenie, jak zastępy dziewic wstępują do nieba. W wyniku tego opuścili tamte tereny i zrezygnowali z oblężenia Kolonii.
Legenda ta powstała na bazie historii męczeństwa św. Urszuli, która wraz z towarzyszkami, została zabita w IV wieku. Wśród towarzyszek Urszuli była m.in. św. Kordula, która początkowo zdołała uciec. Później jednak postanowiła ujawnić się i ponieść śmierć w imię Chrystusa. Na miejscu męczeństwa 11 tys. kobiet powstał cmentarz Ager Ursulanus. W tym samym wieku ku czci zamordowanych dziewic postawiono kościół, który później z polecenia rzymskiego senatora Klemacjusza został powiększony.
Kult św. Urszuli
Pamiątkową tablicę z tego wydarzenia odnaleziono przed II wojną światową. Archeolodzy odczytali na niej napis: "Przynaglony niebiańskimi widzeniami i chwałą męczeństwa szlachetnych dziewic, odbudował tę bazylikę od fundamentów na swój koszt i w swojej posiadłości, by dopełnić złożony ślub (Clematius)". Po wojnie dalej prowadzono wykopaliska. Odsłonięto wówczas pozostałości bazyliki z ok. 315 r., a więc powstałej niemal natychmiast po ustaniu prześladowań chrześcijan w Imperium Rzymskim.
Dalsze prace archeologiczne potwierdziły jedynie ciągłość kultu św. Urszuli. W kolejnych wiekach w tym samym miejscu stale wznoszono świątynie, aż do tej która istnieje dziś – romańsko-gotycka bazylika św. Urszuli. W latach 1643-1644 w bazylice powstała Złota Komnata, w której umieszczono liczne relikwie towarzyszek świętej Urszuli.
Choć wielość legend na temat Urszuli nieco zniekształciły dzieje jej życia, to jednak męczeństwo Urszuli i towarzyszek pozostaje prawdą. Zgodnie z dzisiejszą wiedzą towarzyszek Urszuli było nie 11 tysięcy, a jedynie 11. Na ich cześć we wspomnianej płycie umieszczono 11 płomieni. Płyta była mocno zatarta, dlatego początkowo zamiast 11 odczytano 11 000. Z tego powodu, ku czci 11 tys. dziewic, w całej Europie (także w Polsce) powstawały liczne kościoły. Po wielu latach badań, na tablicy doczytano się następujących znaków: XI M V – co oznaczało "11 męczennic dziewic".
11 płomieni umieszczono także w herbie Kolonii, której Urszula jest patronką. Urszula patronuje również Sorbonie w Paryżu oraz uniwersytetom w Wiedniu i w Coimbrze. Św. Urszula i jej towarzyszki były czczone już bardzo dawno. Wzmianki o jej święcie można spotkać w oficjum brewiarzowym z VIII wieku. Na ich cześć powstawało wiele kościołów, obrazów i rzeźb. Nawet odkrycie geograficzne Krzysztofa Kolumba zostało nazwane na cześć męczenniczek. W 1493 r. podróżnik odkrył wyspy na Morzu Karaibskim i nazwał je Archipelagiem Świętej Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic. Dziś znane są jako Wyspy Dziewicze.
W 1535 r. w Brescii powstało zgromadzenie zakonne urszulanek na cześć św. Urszuli. Z kolei w Niemczech istniało Bractwo św. Urszuli. Należeli do niego cesarze, magnaci i biskupi. Obecnie istnieje ok. 24 żeńskich rodzin zakonnych pod patronatem św. Urszuli. Przynależy do nich ponad 8000 sióstr, które posługują w ponad 800 placówkach. Św. Urszula jest patronką szkół, młodzieży żeńskiej i dobrej śmierci. Znana jest także jako orędowniczka szczęśliwych małżeństw i dzieci, dawniej patronowała również handlarzom płótna i sukna.